Opowieści ze świata podziemnego: kakao w religii starożytnych Majów

Jak wszyscy ludzie, których życie kręciło się wokół rolnictwa, starożytni Majowie byli całkowicie zjednoczeni z naturą. Każde drzewo, roślina, liście, kwiaty i owoce miały swoje symbole, które dziś możemy znaleźć na artefaktach z tamtych czasów. Rośliny, które dawały im plony i które ich żywiły, zajmowały szczególne miejsce w ich religii i starożytnych mitach. To szczególne miejsce miało także kakao, które dziś nazywamy ceremonialnym.

Niniejszy tekst jest skróconą wersją rozdziału pt.: „Pierwszy owoc z drzewa kukurydzianego i inne opowieści z zaświatów” w książce autorstwa dra Simona Martina “Chocolate in Mesoamerica: A Cultural History of Cacao”, pod redakcją Camerona L. McNeila [University Press of Florida, 2006].

Początki długotrwałego związku między kukurydzą a kakao mają swe korzenie w zapiskach majańskiej tradycji. Obecnie wiemy, że w starożytnym Meksyku kakao było napojem zarezerwowanym głównie dla uprzywilejowanych jednostek i stanowiło swoisty środek płatniczy. Natomiast informacje na temat roli kakao w wierzeniach Majów są znacznie bardziej skąpe. Wiadomo jednak, że tematyka przewodnia nie tylko dla Majów, lecz także dla całej Mezoameryki, obejmowała płodność, przetrwanie, poświęcenie i odrodzenie.
Przyglądając się małej kamiennej misce z epoki Majów, przechowywanej obecnie w Waszyngtonie (rys. 1), dostrzegamy dwie sceny. Postać na misce w jednej scenie siedzi, a w drugiej leży na siedzeniu pokrytym matą, trzymając dojrzałe strąki kakaowca. Jej skórę zdobią motywy drewna, a postać ta symbolizuje drzewo kakaowe w ludzkiej formie. Na lewej stronie misy patrzy na otwartą książkę, a po prawej wskazuje na coś, co przypomina dzbanek z czekoladą. Została nazwana “bogiem kakao”, a jej rysy przypominają boga kukurydzy. Tak więc, pod kakaową powłoką kryje się stary bóg kukurydzy, który przybrał formę drzewa kakaowego.

Ale skąd związek między Bogiem Kukurydzy a kakao? Zacznijmy od tego, że kukurydza była świętym symbolem dla Majów. Klasyczna mitologia Majów, zawarta w księdze “Popol Vuh”, opowiada o cyklu życia kukurydzy jako symbolu życia i śmierci człowieka. Obraz na majańskiej wazie w Berlinie przedstawia kluczowe etapy zmiany form człowieka, kukurydzy i kakao. Na scenie szkielet zmarłego lorda leży pod piramidą schodkową, zwaną „Górą Zaopatrzenia”, która była pierwotnym źródłem pożywienia, w tym kukurydzy. Trzy ludzkie drzewa stoją do góry nogami nad zwłokami, z kakaowymi strąkami rosnącymi na środkowym drzewie, odżywianymi bezpośrednio przez ciało poniżej. Ich palce tworzą długie korzenie pod ziemią, a ich ciała przekształcają się w pnie i gałęzie.

W starożytnym Meksyku kukurydza posiadała świętego ducha, który musiał opuścić kolbę kukurydzy przed zebraniem plonu. W wierzeniach starożytnych Meksykanów nie tylko ludzie mieli duszę, ale także inne żywe istoty, a nawet kamienie i woda. W ich wierzeniach śmierć nie była końcem, lecz żyznym źródłem nowego życia. Rozkładające się ciało dostarczało kompostu i pożywienia dla nowych istot. Na wazie przechowywanej w Berlinie (rys. 2) ukazana jest podróż duszy boga kukurydzy, który wyrusza, aby się odżywiać i ostatecznie połączyć z siłą słoneczną.

Ta koncepcja nowego życia czerpiącego ze starego stanowiła fundament starożytnych meksykańskich wierzeń. Według azteckiego mitu, bóg kukurydzy Centeotl zakopał się w głębi jaskini, z której wyrosła kukurydza, a także owoce i nasiona innych pożytecznych roślin. Włosy wyrosły z bawełny, a z oczu powstało doskonałe ziarno zwanie cacatzli. Z nosa wyrosło ziarno chía. Z palców pojawił się owoc camotli. Z paznokci wyrosła inna odmiana kukurydzy, a z reszty ciała powstało wiele innych owoców, które ludzie zbierają i sadzą.

Ponieważ kakao było uznawane za wyjątkowo cenne w starożytnym Meksyku, Majowie wierzyli, że wyrosło z porzuconego ciała boga kukurydzy jako pierwsze. “Śmierć” boga kukurydzy nie tylko dała życie kakao i kukurydzy, lecz także wszystkim życiodajnym roślinom jadalnym. Był on symbolem płodności i obfitości. Dla starożytnych Meksykanów ludzie powstali z ciasta kukurydzianego, a wieczny cykl życia boga kukurydzy w pewien sposób “recyklingował” materiał, z którego wszyscy ludzie zostali stworzeni. Młodzież, zarówno w tamtych czasach, jak i teraz, była nazywana “kiełkami”. Majowie wierzyli, że starzy ludzie reinkarnują się jako ich wnukowie.
W “Popol Vuh”, święte drzewo kukurydziane, zarówno pod ziemią, jak i na powierzchni, wydaje boski owoc, czyli kakao, które samo w sobie jest ziarnem dla przyszłych pokoleń. W rzeczywistości wszystkie owoce są symbolicznymi głowami boga kukurydzy, a często w sztuce Majów można spotkać strąki kakao przedstawione jako ludzkie twarze. Ciekawe, że w wielu językach Majów słowo „owoc” brzmi dokładnie tak samo jak słowo “twarz”.

Z Zaświatów Majów pochodzą opowieści o potężnych bóstwach, które toczą bitwy. W “Popol Vuh” czytamy o tym, jak Bóg L, najpotężniejszy spośród bogów, spowodował śmierć boga kukurydzy i przejął drzewo kukurydzy, stając się właścicielem kakao i całego bogactwa, jakie ono reprezentuje. Zilustrowane jest to na malowanym naczyniu ceramicznym, gdzie Bóg L – postać o wyglądzie jaguara, siedzi w sali tronowej, rozmawiając z innym bogiem, który wskazuje na przypominające człowieka drzewo obciążone strąkami kakaowca. Misja uratowania kakao i całego pożywienia spada na boga piorunów, którego moc może przenikać różne światy z przerażającą energią. W rezultacie bóg kukurydzy może powstać z podzielonej ziemi i odrodzić się w postaci Drzewa Świata, które ostatecznie wznosi się ku niebu – potężnej reprezentacji stworzenia ludzkości, końca ziemskiej ciemności i chaosu.

Stąd też rytualne picie czekolady było zawsze dla starożytnych Majów czymś wyjątkowym. Stanowiło sposób na zachowanie pamięci i upamiętnienie starego boga zboża w trakcie jego triumfalnej podróży z Zaświatów do ziemi, nieba i dalej, podróży przez życie i śmierć, odrodzenia, a na końcu całkowitego zjednoczenia z kosmosem.

Źródło: https://www.mexicolore.co.uk/maya/chocolate/cacao-in-ancient-maya-religion

Przeczytaj także:

Mariaż ziemskiego z nieziemskim – czyli kakao i kukurydza w tradycji Mezoameryki