Opowieści ze świata podziemnego: kakao w religii starożytnych Majów

Jak wszyscy ludzie, których życie kręciło się wokół rolnictwa, starożytni Majowie byli całkowicie zjednoczeni z naturą. Każde drzewo, roślina, liście, kwiaty i owoce miały swoje symbole, które dziś możemy znaleźć na artefaktach z tamtych czasów. Rośliny, które dawały im plony i które ich żywiły, zajmowały szczególne miejsce w ich religii i starożytnych mitach.

Niniejszy tekst jest skróconą wersją rozdziału pt.: „Pierwszy owoc z drzewa kukurydzianego i inne opowieści z zaświatów” w książce autorstwa dra Simona Martina “Chocolate in Mesoamerica: A Cultural History of Cacao”, pod redakcją Camerona L. McNeila [University Press of Florida, 2006].

Dziś już wiemy, że kakao w starożytnym Meksyku pili przede wszystkim ludzie uprzywilejowani i że było ono środkem pieniężnym. Natomiast znacznie mniej wiemy o roli kakao w wierzeniach Majów. Wiemy natomiast, że tematami przewodnimi nie tylko w ich wierzeniach, ale też w całej Mezoameryce, były: płodność, przetrwanie, poświęcenie i odrodzenie.

Gdy patrzymy na małą kamienną miskę z epoki Majów, która obecnie jest przechowywana w Waszyngtonie w USA, to widzimy dwie sceny (fot. 2). Postać, która się na niej znajduje, w jednej scenie siedzi, a w drugiej leży na siedzeniu pokrytym matą. Na rękach ma dojrzałe strąki kakaowca, a jej skórę zdobią faliste motywy drewna. Postać ta jest drzewem kakaowym w ludzkiej postaci. W scenie po lewej ogląda otwartą książkę, a po prawej wskazuje na coś, co może być dzbankiem z czekoladą. Eksperci nazwali tę postać „bogiem kakao”. Co dziwne jego rysy – wysadzane klejnotami opadające czoło, przycięte i ułożone włosy – łączą go z bogiem kukurydzy. Więc pod swoją kakaową powłoką wydaje się być starym bogiem kukurydzy, który przybrał postać drzewa kakaowego, a towarzyszący temu tekst (w środku) to potwierdza.

Jaki jest więc związek między Bogiem Kukurydzy a kakao? Zacznijmy od tego, że kukurydza była święta dla Majów. O jej związku z kakao opowiada klasyczna mitologia Majów, którą możemy znaleźć w księdze “Popol Vuh”. Mówi ona o tym, że cykl życia kukurydzy jest symbolem życia i śmierci człowieka. Potwierdzeniem tego jest obraz na majańskiej wazie przechowywanej obecnie w Berlinie, który przedstawia kluczowe etapy zmiany form człowieka, kukurydzy i kakao. Na pokazanej scenie (Rys. 3) szkielet zmarłego lorda leży zakopany pod piramidą schodkową, która tutaj przedstawiona jest jako “Góra Zaopatrzenia” – pierwotne i starożytne źródło wszelkiego pożywienia, m.in. kukurydzy. Jest również formą piramidy grobowej. Nad zwłokami stoją do góry nogami trzy ludzkie drzewa – na środkowym rosną strąki kakaowca; są one odżywiane bezpośrednio przez ciało znajdujące się poniżej. Ich palce rozprzestrzeniają się, tworząc długie korzenie pod ziemią. Ich ciała i nogi przekształcają się w pnie i liściaste gałęzie.
W starożytnym Meksyku kukurydza miała świętego ducha, który musiał opuścić kolbę kukurydzy, zanim można było zebrać plon. Dla starożytnych Meksykanów nie tylko ludzie mają duszę, ale każda żywa istota, a także kamienie i woda. Zaś sama śmierć nie jest końcem – ale odżywczym źródłem dla nowego życia, bo gdy coś się rozkłada, to dostarcza kompostu i pożywienia dla nowych istot. Scena na berlińskiej wazie pokazuje wędrówkę duszy Boga Kukurydzy, który wyrusza, by się odżywiać i ostatecznie połączyć swoje siły ze słońcem.

Ta koncepcja nowego życia, które czerpie ze starego, leżała u podstaw starożytnych meksykańskich wierzeń.
Aztecki mit opowiada o tym, jak bóg kukurydzy Centeotl zakopał się w dnie jaskini i z jego ciała wyrosła kukurydza, a także owoce i nasiona innych pożytecznych roślin: włosy wyłoniły się z bawełny, a z oczu powstało bardzo dobre ziarno zwane cacatzli … Z nosa kolejne ziarno zwane chía … Z palców wyszedł owoc zwany camotli… Z paznokci jeszcze inny rodzaj kukurydzy, a z reszty ciała powstało wiele innych owoców, które ludzie zbierają i sieją.
Ponieważ kakao było uważane za tak cenne w starożytnym Meksyku, Majowie uważali, że wyrosło ono z porzuconego ciała Boga Kukurydzy jako pierwsze. “Śmierć” Boga Kukurydzy dała życie nie tylko kakao czy kukurydzy, ale WSZYSTKIM życiodajnym roślinom jadalnym. Był on symbolem płodności i obfitości. Dla starożytnych Meksykanów istoty ludzkie powstały z ciasta kukurydzianego, a wieczny cykl życia Boga Kukurydzy niejako „recyklinguje” materiał, z którego wszyscy ludzie są stworzeni. Młodzież, zarówno w tamtych czasach, jak i teraz, nazywana jest „kiełkami”. Majowie wierzyli, że starzy ludzie reinkarnują się jako wnukowie.

W Popol Vuh święte drzewo kukurydziane – zarówno pod ziemią, jak i nad ziemią – wydaje boski owoc (kakao), które samo w sobie jest ziarnem dla przyszłych pokoleń. Rzeczywiście WSZYSTKIE owoce są symbolicznymi głowami Boga Kukurydzy, a często w sztuce Majów znajdujemy strąki kakao ukazane jako ludzkie twarze (fot. 6) (ciekawe, że w wielu językach Majów słowo „owoc” brzmi dokładnie tak samo jak słowo “twarz”).
Z Zaświatów Majów pochodzą opowieści o bitwach między potężnymi bogami: w “Popol Vuh” czytamy o tym, jak Bóg L, najpotężniejszy spośród bogów spowodował śmierć boga kukurydzy i przejął w posiadanie drzewo kukurydzy. W ten sposób stał się właścicielem kakao i całego bogactwa, które ono reprezentowało. Jest to zilustrowane na innym malowanym ceramicznym naczyniu (rys. 8): Bóg L, wiekowa postać o wyglądzie jaguara, siedząca w sali tronowej, rozmawia z innym bogiem, który wskazuje na przypominające człowieka drzewo obciążone strąkami kakaowca…
Zadanie uratowania kakao i wszystkich innych pokarmów, które wyżywią ludzi, spada na boga piorunów, którego specjalna moc może przenikać różne światy z przerażającą energią. W rezultacie bóg kukurydzy może powstać z podzielonej ziemi i odrodzić się w postaci Drzewa Świata, ostatecznie wznoszącego się do nieba – potężnej reprezentacji stworzenia ludzkości oraz końca ziemskiej ciemności i chaosu.

Dlatego rytualny akt popijania czekolady zawsze był dla starożytnych Majów czymś wyjątkowym. Był to sposób na zapamiętanie i upamiętnienie starego boga zboża podczas jego triumfalnej podróży z Zaświatów do ziemi, nieba i dalej, podróż śmierci i życia, odrodzenia, a na końcu całkowitego zjednoczenia z kosmosem.

Źródło: https://www.mexicolore.co.uk/maya/chocolate/cacao-in-ancient-maya-religion

Przeczytaj także:

Mariaż ziemskiego z nieziemskim – czyli kakao i kukurydza w tradycji Mezoameryki